با توسعه ادبیات دانش‌بنیان در سال‌های اخیر، یکی از مواردی که لازمه نیل به اقتصاد مبتنی بر دانش است، ارائه راهکارها و قوانینی‌ست که به واسطه آن‌ها شرکت‌های دانش‌بنیان و بدنه علمی کشور به پیکره واقعی اقتصاد، اعم از دولتی و غیر دولتی متصل شوند؛ به عبارت دیگر نیازهای دستگاه‌ها و شرکت‌های دولتی و غیردولتی توسط شرکت‌های دانش‌بنیان پاسخ داده شود و توسعه حوزه دانش‌بنیانی بر مبنای نیازهای واقعی جامعه و صنعت باشد. لزوم توجه به رشد کیفی شرکت‌های دانش‌بنیان و ایجاد توانمندی در آن‌ها برای نقش آفرینی در اقتصاد کشور، یکی از ملزومات تحقق این هدف است. از طرف دیگر با جهت‌دهی اقتصاد موجود در بخش دولتی و غیردولتی به بهره‌گیری از توانمندی های شرکت‌های دانش‌بنیان مستعد و فناوران و اعضای هیات علمی، زمینه لازم جهت تحقق این هدف میسر خواهد شد.

بررسی شاخص‌های در نظر گرفته‌شده در برنامه هفتم توسعه در زمینه‌های مربوط به علم و فناوری نشان می‌دهد در این سند، از برنامه‌ریزی برای افزایش مسئله‌محوری پژوهش‌ها و تحقیقات علمی غفلت شده است.

این گزارش بر اساس مطالعات ملی و بین المللی، بررسی اسناد بالادستی، قوانین، آیین نامه ها و دستورالعمل ها، مصاحبه با کارشناسان و اساتید دانشگاه و صنعتگران و مدیران دولتی به بررسی پژوهش های ناظر به رفع نیازهای کشور یا به اصطلاح «پژوهش های مسئله محور» پرداخته و تصویری از سهم پژوهش های مسئله محور از پژوهش های دانشگاهی کشور ارائه کرده است.

انتخاب سیاست ارتقا علمی مبتنی بر انتشار مقالات در اواخر دهه ۷۰ هر چند در سال‌های اولیه منجر به جهش تولید علم کشور شد اما مقایسه نرخ سرانه تولید علم ایران با کشورهای پیشرفته بیان‌گر تمرکز بیش از حد کشور و جامعه علمی بر انتشار اسناد علمی است.

مرور تجربه یک کشور برتر در نوآوری

پژوهش‌های صورت‌گرفته توسط دانشجویان تحصیلات تکمیلی به‌ویژه دانشجویان دوره دکتری تحت‌هدایت و راهنمایی اساتید دانشگاه سهم بزرگی از پژوهش‌های دانشگاهی در اغلب نظام‌های آموزش عالی دارند. به‌عبارت دیگر دانشجویان تحصیلات تکمیلی نیروی محرکه پژوهش‌های دانشگاهی هستند و دانشگاه‌های مختلف با ابزارهای متفاوتی سعی در استفاده مناسب از این توان پژوهشی در راستای اهداف خود دارند.

امروزه دانشگاه‌ها در بسیاری از کشورها نقش کلیدی در تولید علم دارند و برای حفظ این پیشتازی در تولید علم به شیوه‌های متنوعی عملکرد پژوهشی اعضای هیات‌علمی خود را می‌سنجند. در این میان با بررسی روند تولید علم کشور در دو دهه گذشته به دو نکته مهم می‌رسیم. نکته اول اینکه آیین‌نامه ارتقای اساتید ظرفیت بالقوه‌ بالایی برای جهت‌دهی فعالیت‌های علمی اساتید دانشگاه و تنظیم‌گری زیست بوم علم و فناوری دارد که می‌توان از آن در حوزه‌های دیگر مورد نیاز کشور مانند اقتصاد دانش‌بنیان بهره گرفت. نکته دوم نسبت اندک سهم پژوهش‌های تقاضا‌محور در پژوهش‌های دانشگاهی است. به‌عبارت دیگر علی‌رغم رشد شتابان تولید علم در کشور، تمرکز پژوهشی اساتید درحوزه مسائل اساسی و نیازهای کشور نیست.

نمایشگاه تقاضای ساخت و تولید ایرانی (تستا) نمایشگاهی است که بر خلاف نمایشگاه‌های متداول که در آن توانمندی‌های شرکت‌های دانش‌بنیان به نمایش گذاشته می‌شود، تقاضاهای فناورانه شرکت‌ها و صنایع با هدف حل توسط فناوران عرضه می‌شود.

براساس آخرین گزارش دفتر ارتباط با جامعه و صنعت وزارت علوم، تحقیقات و فناوری بیش از ۶۵ درصد اعضای هیات علمی موسسات آموزش عالی تحت نظر وزارت علوم در سال ۱۳۹۹ در هیچ گونه قرارداد ارتباط با جامعه و صنعت مشارکت نداشته‌اند.

خلاصه :مشکل کجاست؟ از دلایل ضعف ارتباط دانشگاه ها با صنعت و جامعه ماهیت، اهداف، مأموریت ها و زبان متفاوت بین این دو بخش است. به عبارتی دیگر مسئله از علت ریشه ای افتراق زاویه دانشگاهیان و صنعتگران نشئت گرفته است. این تفاوت ها، بی اعتمادی بین طرفین را دامن زده است. برای مواجهه با…